Środa Popielcowa zwana również Popielcem lub Wstępną Środą, w kalendarzu katolickim to pierwszy dzień Wielkiego Postu, który, nie wliczając niedziel trwa przez 40 dni.

Przypada dokładnie na 46 dni kalendarzowych przed Wielkanocą. Pierwotnie, na początku chrześcijaństwa, poszczono przez okres 40 godzin – w Wielki Piątek i Wielką Sobotę. Post 40. dniowy wprowadzono w V wieku. Symboliczne posypanie głowy popiołem i powstrzymanie się od niektórych potraw rozpoczynają okres pokuty, przygotowujący do Świąt Wielkiej Nocy.

„Dobry Jezu, czuwaj przy mnie przez czterdzieści dni, abym i ja mógł czuwać nad sobą”.
Ks. Mateusz Szerszeń CSMA

Tradycja posypywania głowy popiołem to rytuał znany w wielu krajach. Pierwsze wzmianki znajdziemy w Starym Testamencie. Sam zwyczaj posypywania głów popiołem jest dużo starszy niż chrześcijaństwo, znany był już w starożytnym Egipcie i Grecji oraz w obrzędach arabskich. Popiół w tradycji żydowsko-chrześcijańskiej ma przypominać o przemijaniu i ułomności ludzkiego życia, oznacza też żałobę i ból. Ale nie tylko. Popiół jest także znakiem oczyszczenia i zmartwychwstania.

Zwyczaj posypywania głów popiołem podczas liturgii Wstępnej Środy przyjął się w Kościele w XI w., dzięki papieżowi Urbanowi II.

W Środę Popielcową wierni podczas mszy pochylają głowę w pokorze, a kapłan symbolicznie posypuje ją popiołem, pochodzącym z palm poświęconych w Niedzielę Palmową poprzedniego roku. Podkreślaj w ten sposób związek pomiędzy pokutą wiernych, a męką i śmiercią Chrystusa. Kapłan wypowiada przy tym słowa: „Prochem jesteś i w proch się obrócisz” lub „Nawracajcie się i wierzcie w Ewangelię”. Tradycyjny obrzęd ma za zadanie przypomnieć, że życie ziemskie mija, a silna wiara, ćwiczenia duchowe, dobrowolne wyrzeczenia i bezinteresowne dawanie pomagają osiągnąć życie wieczne.

Papież Jan Paweł II ogłasił Popielec dniem modlitwy o pokój na świecie.

Na Cyprze Wielki Post rozpoczyna się w Zielony Poniedziałek (Green Monday), który przypada 40 dni przed Wielkanocą (liczone bez niedziel – w niedziele post nie obowiązuje). Zwany jest on również Czystym Poniedziałkiem lub Poniedziałkiem Popielcowym. Nie mniej jednak zwyczaj posypywania głowy popiołem nie jest znany na Cyprze.

W tym roku, zgodnie z kalendarzem, Green Monday na Cyprze obchodzony będzie 15 marca, Wielkanoc natomiast świętowana będzie 2. maja czyli prawie miesiąc później niż w Polsce (4 kwietnia)